Nơi sinh và thời trẻ

Ông sinh ngày 12 tháng 11 năm 1866[2] cha là Tôn Đạt Thành và mẹ là Dương Thái phu nhân. Nơi sinh của ông là thôn Thúy Hanh, huyện Hương Sơn, cách thành phố Trung Sơn, tỉnh Quảng Đông khoảng 25 km. Ông có nền tảng văn hóa của người Khách Gia và người Quảng Đông.

Ông là con thứ năm trong gia đình có sáu người con. Anh trai cả của ông là Tôn Đức Chương (孫德彰, 1854-1915), còn gọi là Tôn Mi. Người chị gái thứ hai là Tôn Kim Tinh (孫金星, 1857-1860) và anh trai thứ ba là Tôn Đức Hựu (孫德佑, 1860-1866) mất từ nhỏ[6]. Ngoài ra, ông còn 1 chị gái thứ tư là Tôn Diệu Thiến (孫妙茜, 1863-1955) và em gái út là Tôn Thu Ỷ (孫秋綺, 1871-1912) sống tới tuổi trưởng thành.

Cha ông sở hữu một ít đất đai và đã từng làm các công việc của thợ may tại Ma Cao, cũng như thợ khuân vác và làm nhiều việc lao động thuê mướn khác. Sau khi kết thúc học tiểu học, ông đã đi tới Honolulu thuộc Hawaii.

Những năm đi học

Lúc 10 tuổi, ông đã bắt đầu tìm kiếm việc học và ông đã gặp bạn thơ ấu là Lục Hạo Đông (1868-1895). Năm 1878, khi 13 tuổi, sau vài năm theo học ở trường địa phương, Tôn đã tới sống với anh trai của ông là Tôn Mi ở Honolulu. Tôn Mi đã cung cấp tài chính cho việc học của Tôn và sau này là người đóng góp chính về tài chính cho cuộc lật đổ người Mãn Châu.

Trong suốt thời gian ở Honolulu, Tôn Trung Sơn đã tới trường Iolani, nơi ông đã học tiếng Anh, lịch sử Anh, toán học, khoa học và đạo Cơ đốc. Mặc dù ban đầu gặp khó khăn khi nói tiếng Anh, nhưng Tôn Trung Sơn đã nhanh chóng học ngôn ngữ và đã nhận được một giải thưởng cho thành quả học tập từ vua Kalākaua trước khi tốt nghiệp năm 1882. Ông sau đó gia nhập Cao đẳng Oahu (hiện nay là trường Punahou) trong một học kì. Năm 1883 ông được gửi về Trung Quốc khi anh trai ông lo rằng Tôn đã bắt đầu mộ đạo Cơ đốc.

Khi trở về Trung Quốc năm 1883, ở tuổi 17 Tôn đã gặp gỡ với bạn thời ấu thơ Lục Hạo Đông tại điện Bắc Cực (北極殿), một ngôi đền trong thôn Thúy Hanh. Họ đã thấy nhiều dân trong thôn thờ cúng Huyền Thiên thượng đế (玄天上帝) trong điện và không hài lòng với phương pháp chữa trị bệnh cổ xưa của họ. Họ đã phá bức tượng, gánh chịu sự phẫn nộ của người trong thôn, và trốn sang Hong Kong. Tại Hong Kong năm 1883 ông đã theo học tại trường Diocesan Boy, một trường học dành cho nam giới, và từ năm 1884 tới 1886 ông học tại trường Cao đẳng Nữ hoàng.

Năm 1886, Tôn học nghề y tại Bệnh viện Bác Tế Quảng Châu (博濟醫院) dưới sự lãnh đạo của nhà truyền đạo John G. Kerr. Cuối cùng ông đã kiếm được một tấm bằng hành nghề Kito giáo với tư cách là một bác sĩ y khoa từ Cao đẳng y khoa Hồng Kong (trường sau này là Đại học Hong Kong) năm 1892. Đặc biệt, lớp của ông có 12 sinh viên, Tôn là một trong số chỉ 2 người đã tốt nghiệp.[1][7][8][9][10]